هراس از مدرسه

ترس از مدرسه یکی از اختلال‌های روانی شایع در دوران مدرسه است که در کودکان دبستانی بیشتر دیده می‌شود. 
برخی  از کودکان هنگام جدا شدن از والدین ناراحت می‌شوند، بیشتر در خانواده ‌هایی که مراقبت‌ها‌ی غیر منطقی از کودک صورت می‌گیرد این موضوع(ترس از جدایی) تشدید می‌شود ، حمایت افراطی این پیام را به کودک می‌دهد: «محیط خطرناک است و تو ناتوانی»
و دچار اضطراب بسیار شدیدی موقع جدا شدن از مادرشان نشان ‌می‌دهند گویی از این جدایی هراس دارند.
ترس یا امتناع از مدرسه   : (School refusal) 
یکی از نشانه های ترس غیر منطقی است و معادل واژه اضطراب جدائی از والدین، خانه، خانواده یا شرایطی است که به آن دلبسته و وابسته شده باشد.
هراس از مدرسه یکی از نشانه‌ها و زیرمجموعه‌های اضطراب جدایی است. هراس از مدرسه به بی‌میلی شدید به رفتن به مدرسه گفته می‌شود. اضطراب شدید و عوارض جسمی مانند: سرگیجه، درد معده و تهوع بی‌اشتهایی، دردهای شکمی، مشکلات خواب، سردرد و کابوس‌های شبانه خود را نشان می‌دهد و کودک را در منزل نگه می‌دارد. والدین که نگران سلامتی کودک هستند، غالبا رغبتی ندارند که برای رفتن کودک به مدرسه از زور استفاده کنند.
امتناع از مدرسه رفتن در هر سنی دیده می‌شود، ولی  معمولا بیشتر در ابتدای هر مقطع به صورت واضح‌ تر خود را نشان ‌می‌دهد. تقریبا در بین پسرها و دخترها در سنین آغاز مدرسه به طور یکسان دیده می‌شود و شایع ترین دلیل ترس از مدرسه در بین کودکان و در بدو ورود به مدرسه ناشی از اضطراب جدائی از والدین بخصوص مادر است.

نکته: تنها 50 درصد هراس از مدرسه‌، ترس به عملکرد تحصیلی یا برخی جنبه‌های محیط مدرسه مربوط می‌شود و در موارد مربوط به بی میلی کودک به جدا شدن از مادر و خانه است. 
تصور اصلی اینگونه است که مادر و کودک به گونه‌ای شدید به هم وابسته‌اند و این وابستگی شدید کودک این ترس را به وجود می‌آورد که امکان دارد برای خود یا مادرش اتفاقی بی افتاد.

توجه: گاهی مواقع کودکان در سنین 11 تا 12 سالگی دچار نوعی حالت انزجار و تنفر از مدرسه می‌شوند که علت آن را باید در خود کودک جست‌وجو کرد. ممکن است علت این باشد که درس‌ها مشکل تر می‌شود و کودک خود را قادر به انجام تکالیف نمی‌داند.

کودکی که خود را بالاتر از آنچه هست تصور می‌کند اغلب دچار این احساس می‌شود، زیرا ناگهان قدرت و توانایی خود را در خطر می‌بیند و متوجه می‌شود، که آن طور که از خود توقع داشته نیست یا انتظار والدین از وضعیت درسی او به همان اندازه دوره ابتدایی است. اما او دیگر قادر نیست نمرات بیست دوره ابتدایی را کسب کند واحساس میکند هوش بالایی ندارد. به همین علت او نسبت به مدرسه حالت دلزدگی و افسردگی پیدا می‌کند که باعث امتناع او از رفتن به مدرسه و یادگیری می‌شود. 

نکته مهم : ترس از مدرسه با گریز از مدرسه تفاوت دارد. 
مدرسه گریزان معمولا به طور مداوم از مدرسه غایب شده و والدین شان از این امر اطلاعی نداشته و معمولا شاگردان تنبلی هستند. گاهی‌اوقات تعویض کلاس و مدرسه و معلم یا فوت یکی از اقوام نزدیک ممکن است سبب گریز کودک از مدرسه شود.
هراس از مدرسه، کودک به طور پیوسته و طی دوره‌های طولانی به مدرسه نمی‌آید و والدین از نرفتن او به مدرسه و ماندن او در خانه آگاهند. وحشت کودک محیط‌های بزرگ یا ترسو و خجالتی بودن او و عدم اعتماد به نفس وی نیز ممکن است سبب ترسش از مدرسه بشود. 
در صورت بروز علایم اضطراب جدایی در نوجوانان، باید بررسی و درمان جد‌ی‌تر باشد زیرا در برخی موارد علایم اولیه افسردگی نوجوانان همین اضطراب جدایی است.

علل هراس از مدرسه
هراس از مدرسه، ترس بسیار شدیدی است که فقط در مورد مدرسه وجود دارد و کودک در مکان‌های دیگر می‌تواند دوری از مادر را تحمل کند. 
توجه: نا آشنا بودن کودک با مدرسه از دلایل ترس او است.

این ترس می‌تواند از بخش خاصی از مدرسه، عملکرد تحصیلی یا محیط مدرسه یا در اثر تجربه اتفاق‌های ناخوشایند، مانند آزاردیدن از دوستان در مدرسه یا مشکلاتی در مسیر خانه تا مدرسه باشد. در این موارد پی بردن به علت هراس، برای اقدام‌های درمانی ضروری است.
کودک به جزییات همه قوانین و مقررات مدرسه واقف نیست و تهدید و ترساندن او می‌تواند مشکل‌آفرین باشد. هرگز به او نگویید :  اگر غذا نخوری به معلمت خواهم گفت
علت ترس از مدرسه ، وابستگی شدید کودک به والدین به خصوص مادر است . این کودکان هنگام جدا شدن از مادر اضطراب بسیار شدیدی پیدا می کنند و برای غلبه به اضطراب خود در خانه ، سایه مادر را دنبال می کنند. این کودکان به جدا شدن از مادر و خانه، تمایلی نشان نمی دهند و هنگام وارد شدن به محیط جدید دچار نوعی ترس و اضطراب می شوند.
شناخت علل مدرسه هراسی :
شواهدی وجود دارد که نشان می دهند اختلال اضطراب جدایی می تواند پیش درآمدی برای اختلال وحشت زدگی یا هراس از مکان های باز در بزرگسالی باشد(در آینده).
 بالا بودن شیوع اختلال اضطراب جدایی فرزندان مادرانی است که اختلال اضطرابی و افسردگی دارند و بالابودن شیوع آن بین خواهر و برادرهای کودکانی است که اختلال اضطراب جدایی دارند.

همچنین محققان دریافته اند که کودکان مبتلا به این اختلال بشدت در معرض خطر ابتلا به هراس اجتماعی هستند که در آن وضعیت های اجتماعی (برای مثال معاشرت با غریبه ها، قرار گرفتن در موقعیت هایی که انسان را دستپاچه می کنند و...)، اضطراب زا می شوند. چنین به نظر می رسد که پسرانی که مادرانشان مریض هستند در برابر این اختلال آسیب پذیرتر از دیگرانند.

ظاهرا آنها به گونه ای غیرعادی به مادرانشان متکی هستند و بیش از اندازه نگران حال آنها می باشند. در بسیاری موارد این کودکان، مستعد پاره ای ناراحتی های عاطفی هستند و هراس از مدرسه تنها یکی از اشکال متعددی است که حالت رکود و شکست را منعکس می کند.
 از دیگر علت های ترس کودک از مدرسه :
 اعتماد به نفس پایین کودک
ترس از تنهایی و دوری از خانواده
ترس از درس و مدرسه و تنبیه
 شنیدن خاطرات بد و نامطلوب از افراد خانواده
در محیط زندگی آنان تبعیض وجود دارد
سطح وابستگی به مادر در آنان شدید است
مادرانی سلطه جو دارند ( کودک را در انحصار مادر) یا مادرانی مضطرب دارند
احتمالا والدین آنها جزو افرادی بوده اند که سعی داشته اند فرزندشان هرگز از خانه خارج نشود
اغلب این بچه ها ترسو و خجالتی هستند
اغلب تصور نادرستی از توانایی های خود بخصوص در مقایسه با دیگر بچه ها دارند
برخی از آنها در مدرسه و گاهی در خانه احساس تنهایی می کنند

عواملی که مدرسه هراسی کودکان را تشدید می کند:
درگیری والدین در خانه که کودک را در زمانی که در مدرسه است دچار اضطراب و دلواپسی می کند.

نقص جسمانی کودک.

داشتن معلم سختگیر تا تنبیه در مدرسه.

سختی و مقررات و ضوابط مدرسه.

درگیری و کتک کاری با دیگر بچه ها در مدرسه.

تولد فرزندی جدید و احساس ناکامی و محرومیت و سرخوردگی.

علت ترس از مدرسه در کودکان بزرگتر (که به کلاس بالاتری می رون) :
امکان دارد به علت بخش خاصی از مدرسه، عملکرد تحصیلی یا محیط مدرسه یا در اثر تجربه اتفاق های ناخوشایند، مانند آزاردیدن از دوستان در مدرسه یا مشکلاتی در مسیر خانه تا مدرسه باشد. (در این موارد باید علت ترس شناسایی شود تا اقدام های درمانی لازم برای آن صورت گیرد.)
گاهی ترس کودک با بروز نشانه های جسمی مثل اختلال در هضم غذا، دردهای شکمی، حالت تهوع، تب، سر درد و نداشتن خواب منظم توام است . اگر کودکتان این نشانه ها را داشت منشا آن را باید در اختلالات روانی جستجو کرد.

برای اینکه ترس فرزندتان را از درس و مدرسه از بین ببرید، از روش های زیر می توانید کمک بگیرید:

کودک خود را تهدید نکنید:
برخی از مادران که کودکشان کلاس اولی است و با محیط مدرسه نا آشناست و با وارد شدن به آن دچار ترس می شود ، به اشتباه  کودک خود را وادار به جدایی از خود می کنند و گاهی کودک را تهدید به ماندن می کنند (میزارمت همین جا بمونی)که این کار سبب تقویت ترس در کودک شده و به وخیم تر شدن شرایط کمک می کند بنابراین این مادران باید از توجه و عکس العمل بیش از حد نسبت به این مساله بپرهیزند.

برخورد مناسب با کودک در منزل برای از بین بردن ترس از مدرسه :
کودکانی را که از مدرسه رفتن فراری هستند را سرزنش و مقایسه و تحقیرنکنید و به آنها نگویید که اگر به مدرسه نروی دیگه دوستت ندارم. پیام های هیجانی مانند «من دیگر مادرت نیستم»، به او ندهید و مساله را شخصی نکنید. زیرا اینگونه کودک حس می کند برای خوشحالی مادر باید به مدرسه برود. اگر کودکتان از شما پرسید چرا باید به مدرسه بروم به او با صبر و حوصله توضیح دهید که مدرسه رفتن سبب علم آموزی می شود و یک قانون اجتماعی است.(تو مدرسه کلی چیز های جدید یادمیگری، دوست پیدا میکنی، بازی میکنی ،میتوانی اسمت رو بنویسی، برای بابا یا مامان بزرگ نامه بنویسی و...)
کم کردن مرحله ای میزان ترس:
به توصیه ی روانشناس کودک: والدین می توانند در روز های ابتدایی مدرسه که کودک با وارد شدن به مدرسه دچار ترس می شود ، همراه او در کلاس حضور داشته باشند و به تدریج این فاصله را زیاد کنند.کم کردن مرحله ای میزان ترس از طریق همراهی مادر و ایجاد امنیت لازم در مدرسه سبب غلبه بر ترس از مدرسه کودک خواهد شد.
آشنایی با مدرسه برای از بین بردن ترس کودک از مدرسه:
یکی از علت های ترس کودک از مدرسه نا آشنا بودن او با محیط مدرسه است. پیش از شروع مدرسه، حتی هنگام ثبت نام، کودک را با خود به مدرسه ببرید. فضای داخل مدرسه را به او نشان دهید و مربی و ناظم مدرسه را معرفی کنید تا آمادگی و آشنایی لازم را به دست بیاورد. به او اطمینان دهید که محیط مدرسه بسیار امن است و اجازه دهید خودش نقاط مختلف را جستجو کند و به ایمن بودن محیط پی ببرد. این کار به افزایش علاقه و کاهش ترس کمک می کند.

چند نکته برای تشویق کودک به مدرسه رفتن :
القاء به کودک که مدرسه ترسی ندارد.
کمک و یاری کودک برای حل مشکلات مدرسه ای
صحبت کردن در مورد مزایای درس خواندن و باسواد شدن
بالا بردن جرات و اعتماد به نفس کودک برای غلبه بر مشکلات درسی
بیشتر کردن رابطه بین مدرسه و خانه و یاری خواستن از معلمان
سهل و آسان جلوه دادن ضوابط و مقررات مدرسه
یاری کردن کودک در انجام تکالیف درسی و تحسین و تمجید به موقع او
دادن جایزه به کودک و تشویق وی
او را تشویق کنید و یا به کودکتان هدیه بدهید :والدین ی توانند با تشویق و هدیه دادن به کودک او را به مدرسه رفتن ترغیب کنند و یا از معلم کودک بخواهند هدیه ای به او بدهد . این کار باعث افزایش علاقه او به مدرسه می شود . (کادر آموزشی نقش مؤثری در ایجاد ارتباط عمیق و عاطفی با چنین کودکانی دارند.)
نادیده گرفتن برخی از خطاهای کودک 
گاهی رفتن به مدرسه با کودک، روحیه دادن و محبت به کودک
از میان بردن عوامل نفرت از مدرسه مانند تنبیه و سرزنش و سخت جلوه دادن تکالیف.
خاطره های خوب و شاد مدرسه تان را برایش بازگو کنید .
اصلا در مورد مشکلات مدرسه نرفتن یا به دست نیاوردن شغل مناسب در صورت مدرسه نرفتن صحبت نکنید. کودکان را با آرامش به مدرسه بفرستید و تاکید و سفارش های مختلف به او نکنید زیرا اضطراب والدین به فرزندان منتقل می شود.
کودک را برای مدرسه رفتن تشویق کنید و اگر در خانه ماند، اجازه بازی و تماشای تلویزیون را در ساعت هایی که باید در مدرسه باشد، به وی ندهید. 
برای مدرسه نرفتن شرایط مشخصی تعیین کنید. اگر کودک بیمار است باید در رختخواب بماند و حق نداشته باشد با دوستانش بازی کند یا در ساعت مدرسه تلویزیون تماشا کند. علت نرفتن به مدرسه را پیدا کنید. سعی کنید بدانید چه عاملی در مدرسه کودکتان را آزار می دهد که از رفتن به آنجا خودداری می کند.با کودک خود صحبت کنید و او را تشویق کنید تا تمام خبرها و اتفاقاتی را که باعث می شوند تا او به مدرسه نرود را برای شما بگوید.

والدین باید وقتی کودک در مدرسه است:
به کودک توانایی مراقبت از خود در مدرسه را بیاموزند .
به او یاد دهند که چطور به تنهایی در مدرسه به دستشویی رود.
مقررات مدرسه را به او آسان جلوه دهید.
بررسی کنید کودک در مدرسه مشکلی نداشته باشد و مورد آزار دیگران قرار نگیرد.
توجه کنید که کودکان دیگر به علت گریه کردن کودک شما را تمسخر نکنند و مربیان نباید کودک را به این علت به خانه بفرستند.
عوامل ناراحت کننده مانند تنبیه و توبیخ در مدرسه را باید از بین برد.
اگر کودک دچار سردرد و سایر علایم اضطراب شود نیز باید به مدرسه برود زیرا این علایم به مرور کاهش می یابد.
مدیر و معلم را در جریان وضعیت کودک قرار دهید.
داشتن مهارت ارتباطی مناسب و دوست یابی موجب کسب تجربه های مثبت او می شود.
از معلم کودک خواهش کنید که مسئولیتی در کلاس درس به او بدهد زیرا این مسئولیت سبب می شود او راحت تر ارتباط برقرار کرده و مدرسه رفتنش هدف مند شود.
روشی برای علاقه مند کردن کودک به مدرسه:
 به کودکتان برای مرتب رفتن به مدرسه امتیاز بدهید. (ستاره)تا به تدریج کودکتان راه بیفتد.
مثال : روی دیوار اتاق کودک تصویری از چیز مورد علاقه اش نصب کنید (دوچرخه،اسکیت و ...) و هر روزی که کودک از مدرسه برمیگردد برچسب ستاره را به او بدهید تا بر روی تصویر بچسباند و زمانی که تصویر کامل شد آن را به کودک هدیه دهید.

به طور کامل راه‌های مقابله با ترس کودکان  از مدرسه :
کودک را در مدرسه (مهد‌کودک) ثبت‌نام کنید.
به مدت یک هفته در مدرسه (مهد کودک) حضور یافته و به تدریج مدت زمان حضور را کم کنید.
اعلام محبت به کودک
سهل و آسان جلوه دادن مقررات مدرسه
برای حضور کودک جایزه بدهید و او را تشویق کنید
از بین بردن عوامل نفرت مثل تنبیه و توبیخ در مدرسه
گوش دادن به حرف‌های کودک
سپردن مسوولیت‌های ساده به کودک در کارهای مدرسه
آسان گیری به ویژه در سال‌های اول مدرسه و رفتار معلم به گونه ای باشد که کودک مدرسه را خانه دوم خود حساب کند.
دوستان کودک را به منزل دعوت کنید و اسباب بازی در اختیارشان قرار دهید تا بازی کنند و هنگام بازی اتاق را ترک کنید.
بررسی کنید که کودک در مدرسه مشکلی نداشته باشند و مورد آزار قرار نگرفته باشد.
روابط خانوادگی را بررسی کنید. گاهی کودک در منزل نگرانی‌هایی دارد (مثل درگیری‌های والدین) که باید برطرف شود.
او را تا مدرسه همراهی کنید. شاید تعویض مدرسه مفید باشد. او را مطمئن سازید که در خانه منتظر او هستید. 
سعی کنید هنگامی‌که به خانه باز می‌گردد، درصورت امکان برای آوردن او به خانه به دنبالش بروید. 
برای اینکه ترس فرزندمان را از درس و مدرسه از بین ببریم، می‌توانیم از روش‌های زیر نیز کمک بگیریم:

برخورد مناسب با کودک در منزل :
چنین کودکانی به نظر دیگران در مورد خود حساس هستند، از سرزنش و مقایسه و تحقیر فرزندتان برای رفتارهایی که دارد پرهیز کنید. دوست‌داشتن او را مشروط به مدرسه رفتن نکنید و وقتی از مدرسه رفتن اجتناب می‌کند، پیام‌های هیجانی مانند «من دیگر مادرت نیستم»، به او ندهید و مساله را شخصی نکنید. کودک نباید حس ‌کند برای خوشحالی مادر باید به مدرسه برود. دلیل مدرسه رفتن را برای کودک می‌توان یک قانون اجتماعی بیان کرد. روابط خانوادگی نیز باید اصلاح شود. لازم است که با همسرتان در مورد لزوم حضور کودک در مدرسه، همسو باشید.

معرفی تجربه جدیدی به نام مدرسه رفتن :
پیش از شروع مدرسه، حتی هنگام ثبت‌نام، کودک را با خود به مدرسه ببرید. فضای داخل مدرسه را به او نشان دهید و مربی و ناظم مدرسه را معرفی کنید تا آمادگی و آشنایی لازم را به دست بیاورد. در مواردی که کودک از محیط فیزیکی مدرسه وحشت دارد، گذراندن ساعت‌هایی لذت‌بخش در مدرسه می‌تواند به کاهش ترس او کمک کند، پس در روز تعطیل ساعتی‌ را در مدرسه با بازی با او بگذرانید و اجازه دهید نقاط مختلف را جستجو کند و به ایمن بودن محیط پی ببرد. خاطره‌های خوب و شاد مدرسه‌تان را برایش بازگو کنید.

با او در مورد مشکلات مدرسه نرفتن یا به دست نیاوردن شغل مناسب در صورت مدرسه نرفتن! صحبت نکنید. با آرامش کودکان را به مدرسه بفرستید و از تاکید‌ و سفارش‌های مختلف بپرهیزید. توجه داشته باشید که اضطراب‌ والدین به فرزندان منتقل می‌شود. اگر کودک را خودتان به مدرسه می‌برید، بهتر است برای تغییر شرایط مراقب دیگر که اغلب پدر است، این وظیفه را به عهده بگیرد.

وقتی کودک در مدرسه است :
به او توانایی مراقبت از خود در مدرسه را بیاموزید، مثلا چگونه می‌تواند در مدرسه به تنهایی به دستشویی برود. باید بررسی کنید کودک در مدرسه مشکلی نداشته باشد و مورد آزار دیگران قرار نگیرد. آسان جلوه دادن مقررات مدرسه و وجود مربی‌ای که ارتباط خوبی با کودک برقرار کند به آسان‌شدن حضور او در مدرسه کمک می‌کند. عوامل ناراحت‌کننده مانند تنبیه و توبیخ در مدرسه را باید از بین برد. کودک نباید به‌علت گریه کردن تمسخر شود و مربیان مدرسه نباید او را به‌علت گریه کردن به خانه بفرستند.

حتی اگر کودک سردرد و سایر علایم اضطراب را نشان داد، باید به مدرسه برود زیرا در این صورت به‌تدریج علایم فروکش خواهدکرد. اگر اجازه دهید در منزل بماند به احتمال قوی علایمش تثبیت خواهند شد اما لازم است مدیر و معلم را در جریان وضعیت او قرار دهید چون این کودکان به توجه خاص نیاز دارند. داشتن مهارت ارتباطی مناسب و دوست‌یابی باعث کسب تجربه‌های مثبت وی می‌شود. با دادن مسوولیت‌ اجتماعی به کودک کمک کنید بتواند بهتر ارتباط برقرار کند و نیازهایش را بیان کند. داشتن مسوولیتی در کلاس درس حضور او را در مدرسه هدفمند خواهد کرد.

وقتی کودک از مدرسه برمی‌گردد :
وقتی کودک از مدرسه به منزل برمی‌گردد، حتما باید یکی از اعضای خانواده در کنار او باشد. پس از انجام تکالیف و درس خواندن، اجازه دهید اوقات فراغت، بازی و استراحت داشته باشد. او می‌تواند در بازی دلیل ترسش از مدرسه را از زبان عروسکش بیان کند و دانستن این علت به حل مشکل وی کمک خواهدکرد. اجازه دهید کودک درباره احساسش در مورد مدرسه صحبت کند.

برخی والدین تحمل دیدن احساسات منفی مثل ناراحتی و اضطراب را در فرزندشان ندارند و اجازه بیان آن را به فرزندشان نمی‌دهند در حالی که کودکان به‌دلیل قدرت کمتر تحمل استرس، ممکن است این علایم را بیشتر نشان دهند. از مدرسه برای ترساندن و تنبیه استفاده نکنید. مثلا نگویید: «اگر درس نخوانی، به معلمت می‌گویم.» کودک را برای مدرسه رفتن تشویق کنید و اگر در خانه ماند، اجازه بازی و تماشای تلویزیون را در ساعت‌هایی که باید در مدرسه باشد، به وی ندهید .